Vezni: إفْتَغَلَ يَفَتَعِلُ إفْتِعَالًا mevzunu: إجْتَمَعَ يَجْتَمِعُ إجْتِمَاعًا Alameti: Sülasi bir fiilin bu baba nakledilmesi için sülasi mücerret fiilin başına bir hemze, fael fiili ile aynel fiili arasına bir ta harfi ziyade edilir. Binası:
1- Mutavaat için olur. ( جَمَعَ زَيْدٌ إبِلًا ) Zeyd develeri topladı ( إجْتَمَعَ الإبِلُ ) develer toplandı.
2- Müteaddi için olur. ( إجْتَدَبَ زَيْدٌ يَدَهُ ) Zeyd elini çekti.
3- Manada mübalağa ifade etmek için olur. ( إكْتَسَبَ زَيْدٌ مَالًا ) Zeyd çok mal kazandı.
4- İttihaz ( bir şeyi edinmeyi ifade etmek) için olur. Bu durumda genellikle isimden fiil türetilir. ( الخُبْزُ ) ekmek ( إخْتَزَبَ ) ekmek edindi ( إخْتَتَمَ زَيْدٌ ) Zeyd mühür edindi.
5- Bazen müşareket anlamını da verir ki bu takdirde ( تَفَاعَلَ ) vezni manasında olur. ( إقْتَتَلَ النَّاسُ ) insanlar birbirini öldürmeye çalıştı.
6- İzhar (göstermek) için olur. ( إعْتَذَرَ ‘ إعْتَظَمَ ) özür ve azamet gösterdi

İFTİAL BABINDA İBDAL

Telaffuzda kolaylık gibi bazı sebeplerle bir harfin yerine başka bir harfin getirilmesine ibdal denir.
Önemli ibdal kaideleri şunlardır:
1- İftial babına Nakledilen sülasi mücerret bir fiilin fael fiili itbak harfleri dediğimiz ( ص ض ط ظ ) harflerinden biriyle başlıyorsa bu babdaki zait ta ( ت) Tı ( ط ) harfine çevrilir.
صَبَرَ ‘ إصْتَبَرَ ‘ إصْطَبَرَ
ضَرَبَ ‘ إضْتَرَبَ ‘ إضْطَرَبَ
طَرَدَ ‘ إطْتَرَدَ ‘ إطْطَرَدَ ‘ إطَّرَدَ
ظَهَرَ ‘ إظْتَهَرَ ‘ إظْطَهَرَ‘ إظَّهَرَ
Misallerde görüldüğü gibi aynı cinsten olan harflerin idgamı caizdir. Bunun gibi ( ظ ) ile başlayan fiilde ise izhar caiz olduğu gibi ( ظ) nın (ط ) ya veya ( ط) nın ( ظ) ya idgamı da caizdir.

2- İftial babına nakledilen sülasi mücerret bir fiilin fael fiili ( د ط ز ) harflerinden biriyle başlarsa bu babdaki zait ta dal harfine çevrilir. دَمَعَ ‘ إدْتَمَعَ ‘ إدْدَمَعَ ‘ إدَّمَعَ = ذَكَرَ ‘ إذْتَكَرَ ‘ إذْدَكَرَ ‘ إدَّكَرَ ‘ إذَّكَرَ = زَجَر َ‘ إزْتَجَرَ ‘ إذْدَجَرَ

Misallerde görüldüğü gibi ( د) ile başlayan bir fiil bu baba nakledildiğinde aynı cinsten olan harflerin idgamı daha fasihtir.
3- İftial babına nakledilen sülasi mücerret bir fiilin fael fiili ( و) veya ( ي) veya ( ث) ise bu üç harf ( ت) harfine çevrilir ve bu babın zait ta’sına idgam edilir.
وَقَي ‘ إوْتَقَي ‘ إتْتَقَي ‘ إتَّقَي
يَسَرَ ‘ إيْتَسَرَ ‘ إتْتَسَرَ ‘ إتَّسَرَ
ثَغَرَ ‘ إثْتًغًرَ ‘ إتْتَغَرَ ‘ إتَّغَرَ
Fael fiilindeki bu vav ve yenin aslî harflerden olması gerekir. Eğer vav veya ye hemzeden ibdal edilmişse taya ibdal edilmeleri caizdir. Aksi takdirde caiz değildir.
( إفْتِعَال ) babına nakledilen sülasi mücerret bir fiilin aynel fiili ( ت د ذ ر س ب ض ط ظ ) harflerinden biri olursa fiili müzaride Zait olan ( ت) kendisinden sonra gelen harfe idgam etmek caizdir.
(مَا يَنْظرُونَ إلَّا صَيْحَةً وَاحِدَةً تَأخُذُهُمْ وَهُمْ يَخِصِّمُونَ) (Yasin suresi 49) ayeti kerimesinde geçen ( يَخِصِّمُونَ ) lafzı şerifi gibi.
( يَخِصِّمُونَ ) Aslında ( يَخْتَصِمُونَ ) idi. ( ت ) ( ص ) e idgam edilince iki sakin bir araya geldi, iki sakin bir araya gelmemesi için ( خ ) kesre ile harekelendi. ( يَخِصِّمُونَ ) oldu.